✨Sách - Phương Pháp Nghiên Cứu Khoa Học - NXB Xây Dựng

Nghiên cứu khoa học (NCKH) là một hoạt động then chốt hàng đầu trong những ngành khoa học. Kết quả từ NCKH là những phát hiện mới về kiến thức, về bản chất sự vật, phát triển nhận thức khoa học về thế giới, sáng tạo phương pháp và phương tiện kỹ thuật mới có giá trị cao.

Về mặt lý thuyết, NCKH là một quá trình nhận thức chân lý khoa học, một quá trình lao động trí tuệ phức tạp, gian khổ nhưng đầy hứng thú, đầy hứa hẹn những kỳ vọng lớn lao trong việc nghiên cứu “những điểm trắng” của khoa học. Người làm khoa học đòi hỏi phải có kiến thức và có phương pháp nghiên cứu. Tài liệu phương pháp NCKH là nền tảng để trang bị cho người làm khoa học tiếp cận NCKH.

Lợi ích của hoạt động NCKH là điều không ai có thể nghi ngờ, nhưng những lợi ích ấy chỉ có thể đạt được trong một môi trường nghiên cứu lành mạnh, một môi trường bảo đảm cho quá trình tìm kiếm tri thức được thực hiện với mức độ khả tín cao nhất và phản ánh những giá trị nền tảng của xã hội mà mọi tổ chức, cá nhân đều có trách nhiệm gìn giữ. Trong bối cảnh các nước đang phát triển như Việt Nam, nhu cầu tăng trưởng nhanh trong NCKH phải gắn với việc xây dựng nền tảng văn hóa học thuật vững mạnh; thiếu những nền tảng đó thì những thành tựu đạt được chỉ là những lâu đài xây trên cát.

Trên thực tế, đã có nhiều công trình nghiên cứu về phương pháp NCKH, phương pháp luận NCKH Những công trình nghiên cứu này được trình bày một cách logic, đầy đủ, đã có thể giúp người đọc hiểu và vận dụng NCKH vào thực tiễn. Với các công trình nghiên cứu có được, các tác giả Việt Nam đã cho thấy được mục đích, yêu cầu, nội dung và đã đạt được nhiều kết quả trong NCKH.

Tuy nhiên, cách trình bày của những công trình nghiên cứu này (kể cả các giáo trình để phục vụ cho công tác giảng dạy học phần NCKH) còn nặng về lý thuyết và mang tính "phương pháp luận" nhiều hơn dẫn đến bất cập cho người nghiên cứu như: Thực hiện chiếu lệ, sao chép máy móc; một số người chưa nắm vững phương pháp nghiên cứu, lúng túng khi vận dụng các phương pháp nghiên cứu vào thực tiễn; hình thức và biện pháp cùng một số quy định chưa xác thự đã không khích lệ, thúc đẩy họ hứng thú, dồn hết công sức để thực hiện công tác NCKH. Mặt khác, loại hình NCKH cho người học thường kém phong phú, tính đa dạng lại chưa

hệ lụy là người học sau khi ra trường, thiếu sự vận dụng tri thức và các kỹ năng nghiên cứu khoa học cần thiết vào thực tiễn; các kỹ năng NCKH được đào tạo mai một dần.

Do vậy, cuốn “Phương pháp nghiên cứu khoa học” được biên soạn theo tinh thần định hướng phát triển khoa học và công nghệ trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước; dựa trên cơ sở chương trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo để đáp ứng nhu cầu nghiên cứu của các nghiên cứu viên, các tổ chức; nhằm cụ thể hoá các bước thực hiện, khắc phục những bất cập nêu trê với mong muốn đáp ứng nhu cầu NCKH mang tính cấp bách của xã hội hiện tại.

Sách gồm 7 chương, cung cấp những thông tin, những kiến thức cơ bản, trình tự các bước, phương pháp thu thập tài liệu trong NCKH, những kỹ thuật cần thiết để tiếp cận phương pháp thí nghiệm và cách trình bày các kết quả NCKH, như: Giới thiệu chung về nghiên cứu khoa học (chương I); Đề tài nghiên cứu khoa học (chương II); Các phương pháp nghiên cứu khoa học (chương III); Thu thập tài liệu và phương pháp thu thập tài liệu phục vụ nghiên cứu khoa học (chương IV); Trình tự nghiên cứu khoa học (chương V); Viết và thể hiện công trình nghiên cứu khoa học (chương VI); Áp dụng xây dựng đề cương nghiên cứu cho luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ (chương VII).

Hy vọng sách chuyên khảo này phục vụ nghiên cứu trong hoạt động xây dựng là nguồn tra cứu bổ ích cho những độc giả bắt đầu hoặc đang làm công tác nghiên cứu khoa học trong các tổ chức, các cộng tác viên khoa học trẻ, nghiên cứu sinh, học viên cao học, sinh viên; trang bị những kiến thức cần thiết và những thông tin thiết thực cho người đọc trong hoạt động xây dựng. Rất mong tài liệu này là người bạn đồng hành tin cậy, giúp người nghiên cứu có được hành trang cần thiết trong công tác NCKH của mình.

Trang

Lời mở đầu

3

Chương I. Giới thiệu chung về nghiên cứu khoa học

1.1. Khoa học

5

1.1.1. Khái niệm, đặc điểm và tiêu chí nhận biết khoa học

5

1.1.2. Sự phát triển của khoa học

10

1.1.3. Phân biệt khoa học, kỹ thuật, công nghệ

12

1.1.4. Phân loại khoa học

15

1.2. Phương pháp khoa học

20

1.2.1. Khái niệm liên quan đến phương pháp khoa học

20

1.2.2. Các phương pháp khoa học

30

1.2.3. Cơ sở khoa học

31

1.3. Nghiên cứu khoa học

31

1.3.1. Khái niệm và các hình thức nghiên cứu khoa học

31

1.3.2. Vấn đề nghiên cứu khoa học

37

1.3.3. Chức năng của nghiên cứu khoa học

41

1.3.4. Mục đích, mục tiêu, loại hình nghiên cứu khoa học

43

Chương II. Đề tài nghiên cứu khoa học

2.1. Tổng quan đề tài nghiên cứu khoa học

55

2.1.1. Khái niệm đề tài nghiên cứu khoa học

55

2.1.2. Tính chất của đề tài nghiên cứu khoa học

58

2.1.3. Phân loại đề tài nghiên cứu khoa học

58

2.1.4. Chọn đề tài nghiên cứu khoa học

59

2.1.5. Xác định đề tài nghiên cứu và đặt tên đề tài nghiên cứu khoa học

61

2.1.6. Xây dựng cơ sở lý luận của đề tài nghiên cứu khoa học

65

2.1.7. Xây dựng và xử lý các khái niệm

69

2.1.8. Một số vấn đề cụ thể trong việc xác định đề tài nghiên cứu khoa học

72

2.2. Nhiệm vụ của đề tài nghiên cứu khoa học

75

2.3. Khách thể, đối tượng, phạm vi và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

76

2.3.1. Khách thể nghiên cứu

76

2.3.2. Đối tượng nghiên cứu

77

2.3.3. Đối tượng khảo sát

78

2.3.4. Phạm vi và nhiệm vụ nghiên cứu

79

2.4. Mục tiêu, mục đích nghiên cứu của đề tài

80

2.4.1. Khái niệm mục tiêu và mục đích nghiên cứu

80

2.4.2. Xây dựng cây mục tiêu

81

2.5. Giả thuyết khoa học của đề tài

82

2.5.1. Khái niệm liên quan đến giả thuyết khoa học

82

2.5.2. Phân loại giả thuyết khoa học của đề tài

92

2.5.3. Kiểm chứng giả thuyết khoa học trong đề tài

95

Chương III. Các phương pháp nghiên cứu khoa học

3.1. Tổng quan về phương pháp nghiên cứu khoa học

99

3.1.1. Khái niệm phương pháp và phương pháp luận nghiên cứu khoa học

99

3.1.2. Đặc trưng cơ bản và đặc điểm của phương pháp nghiên cứu khoa học

1

3.1.3. Phân loại phương pháp nghiên cứu khoa học

1

3.2. Các phương pháp cơ bản khi nghiên cứu khoa học

112